χίλια επτακόσια δύο έτη μετά

Se mai l' imperatore quel dono fece,

Bizanzio fu madre del trambusto *

και μερικά άρθρα από το διάταγμα περί ανεξιθρησκείας των Μεδιολάνων, 313 μ.Χ.

1. Ε­πει­δή α­πό πα­λιά κι­ό­λας σκε­φτό­μα­σταν ό­τι δεν πρέ­πει ν' αρ­νού­μα­στε την ε­λευ­θε­ρί­α της θρη­σκεί­ας, αλ­λά πρέ­πει να δο­θή ε­ξου­σί­α στην σκέ­ψη και στη βού­λη­ση τού κα­θε­νός να ε­πι­με­λή­ται τα θεί­α πράγ­μα­τα ό­πως ο ί­διος θέ­λει, εί­χα­με δι­α­τά­ξει και για τους Χρι­στια­νούς να μπο­ρούν να τη­ρούν την πί­στη της ε­πι­λο­γής τους και της θρη­σκεί­ας τους.

2. Ε­πει­δή ό­μως στο κεί­με­νο ε­κεί­νο, με το ο­ποί­ο τους δό­θη­κε η ε­λευ­θε­ρί­α αυ­τή, α­πο­δεί­χτη­κε σα­φώς ό­τι εί­χαν προ­στε­θή πολ­λές και δι­α­φο­ρε­τι­κές α­πό­ψεις, γι' αυ­τό ί­σως με­τά α­πό λί­γο με­ρι­κοί πα­ρεμ­πο­δί­ζον­ταν α­πό τον τρό­πο ζω­ής ε­κεί­νο.

3. Ό­ταν α­πό κα­λή τύ­χη, ε­γώ ο Αύ­γου­στος Κων­σταν­τί­νος κι ε­γώ ο Αύ­γου­στος Λι­κί­νιος, συ­ναν­τη­θή­κα­με στο Με­δι­ο­λά­νο και συ­ζη­τή­σα­με ό­λα ό­σα α­φορού­σαν στην ω­φέ­λεια και την χρη­σι­μό­τη­τα του κοι­νού, α­νά­με­σα στ' άλ­λα που μάς φαί­νον­ταν ό­τι θα εί­ναι πο­λύ ω­φέ­λι­μα σε ό­λους, κρί­να­με ό­τι πρέ­πει να δώ­σου­με προ­τε­ραι­ό­τη­τα σ' ε­κεί­να στα ο­ποί­α πε­ρι­λαμ­βα­νό­ταν η ευ­λά­βεια και το σέ­βας προς το Θεί­ο, δη­λα­δή να δώ­σου­με και στους Χρι­στια­νούς και σ' ό­λους ε­λεύ­θε­ρη ε­πι­λο­γή τού ν' α­κο­λου­θούν ό­ποι­α θρη­σκεί­α θε­λή­σουν, ώ­στε, ό,τι Θεί­ο και ου­ρά­νιο πράγ­μα υ­πάρ­χει τέ­λος πάν­των, να κα­τα­στή δυ­να­τόν να εί­ναι ευ­με­νές σ' ε­μάς και σ' ό­λους ό­σοι δι­α­τε­λούν κά­τω α­πό την ε­ξου­σί­α μας.

4. Με υ­γι­ές λοι­πόν και ορ­θό­τα­το σκε­πτι­κό θε­σπί­σα­με την βού­λη­ση αυ­τή, σε κα­νέ­ναν α­πο­λύ­τως να μην αρ­νού­μα­στε την ε­ξου­σί­α να ε­πι­λέ­γη και ν' α­κο­λου­θή τον τρό­πο ζω­ής και την θρη­σκεί­α των Χρι­στια­νών, και να δο­θή στον κα­θέ­να η ε­ξου­σί­α να δί­νη την δι­ά­νοι­ά του στην θρη­σκεί­α ε­κεί­νη, την ο­ποί­α ο ί­διος νο­μί­ζει ό­τι τού ται­ριά­ζει, για να μπο­ρεί το Θεί­ο να μάς προ­σφέ­ρη σε ό­λα την συ­νη­θι­σμέ­νη φρον­τί­δα και κα­λο­κα­γα­θί­α του.

5. Και ή­ταν φυ­σι­κό ν' α­πο­φα­σί­σου­με να τα γρά­ψου­με αυ­τά, ώ­στε, α­φού α­φαι­ρε­θούν εν­τε­λώς οι ε­πι­λο­γές, που πε­ρι­έ­χον­ται μέ­σα στα κα­τά το πα­ρελ­θόν σταλ­μέ­να προς την α­φο­σί­ω­σή σου γράμ­μα­τά μας, τα σχε­τι­κά με τους Χρι­στια­νούς, [και ό­σα φαί­νον­ται ό­τι εί­ναι πο­λύ σκαι­ά και ξέ­να προς την πρα­ό­τη­τά μας, αυ­τά ν' α­φαι­ρε­θούν], στο ε­ξής ο κα­θέ­νας α­π' αυ­τούς που κά­νουν την ί­δια ε­πι­λο­γή, να έ­χουν δη­λα­δή την θρη­σκεί­α των Χρι­στια­νών, να κά­νη αυ­τό α­κρι­βώς ε­λευ­θέ­ρως και α­πλώς, χω­ρίς καμ­μιά ε­νό­χλη­ση.

6. Κρί­να­με δε ό­τι αυ­τά πρέ­πει να τα δή­λω­σου­με πλη­ρέ­στα­τα στην ε­πι­μέ­λειά σου, για να ξέ­ρης ό­τι ε­μείς δώ­σα­με στους Χρι­στια­νούς ε­λεύ­θε­ρη κι α­πό­λυ­τη την ε­ξου­σί­α ν' α­σκούν τη θρη­σκεί­α τους.

7. Ε­πει­δή η α­φο­σί­ω­σή σου βλέ­πει ό­τι αυ­τό α­κρι­βώς το χα­ρί­σα­με σ' αυ­τούς εξ' ο­λο­κλή­ρου, «κα­τα­νο­εί» ό­τι η ε­ξου­σί­α ν' α­σκούν τον τρό­πο ζω­ής και την θρη­σκεί­α [τους] που θέ­λουν, δό­θη­κε και σ' άλ­λους, πράγ­μα που εί­ναι φα­νε­ρό ό­τι γί­νε­ται, για να η­ρε­μή­σουν οι και­ροί μας· για να έ­χη ο κα­θέ­νας την ε­ξου­σί­α να ε­πι­λέ­γη και ν' α­κο­λου­θή ό­ποι­α «θρη­σκεί­α» θέ­λει. Κι αυ­τό το κά­να­με, για να μη νο­μι­σθή α­πό καμ­μιά τι­μή και θρη­σκεί­α ό­τι ε­μείς την μει­ώ­σα­με σε κά­τι.

Μεταφρασμένο κι απ' εδωδά αντλημένο, το Διάταγμα των Μεδιολάνων, όπου μεταξύ άλλων αναφέρεται: «Το Δι­ά­ταγ­μα σώ­ζε­ται στην λα­τι­νι­κή γλώσ­σα α­πό τον λα­τί­νο ι­στο­ρι­κό Λα­κτάν­τιο (240-347 μ.Χ.) στο έρ­γο του «De Mortibus Persecutorum» (Ο θά­να­τος των δι­ω­κτών) (MPL.7, 267) και στην ελ­λη­νι­κή γλώσ­σα α­πό τον εκ­κλη­σι­α­στι­κό ι­στο­ρι­κό Ευ­σέ­βει­ο Παμ­φί­λου (265-340 μ.Χ.), ε­πί­σκο­πο Και­σα­ρεί­ας της Πα­λαι­στί­νης στο ε' Κε­φά­λαι­ο του 10ου βι­βλί­ου της Εκ­κλη­σι­α­στι­κής Ι­στο­ρί­ας του (P.G.20, 880-885)». 

Στο motto, όμως, στίχος του Ezra Pound. Σημαίνει: «Εάν ο αυτοκράτορας είχε κάνει πράγματι τη δωρεά εκείνη, / Το Βυζάντιο θα είχε γίνει η μητέρα της αναταραχής». Είναι ειλημένος από το αποσιωπημένο Canto LXXII («Presenza»), που δημοσιεύθηκε στην φασιστική εφημερίδα «Marina Repubblicana» στις 15.1.1945 και δεν μεταφράστηκε κατόπιν σε άλλη γλώσσα (εξ και αποσιωπημένο). Ο στίχος αναφέρεται στην ψευδοκωνσταντίνια δωρεά (Donatio Konstantini), παντελώς ξένη προς το Διάταγμα των Μεδιολάνων, το οποίο δεν είναι καθόλου ψευδεπίγραφο, αντιθέτως τω όντι ουσιαστικό και μοναδικό για την εποχή του. Το πρώτο αυτό, από τα δύο αποσιωπημένα Canto, γράφηκε στον απόηχο της κατάληψης του Ρίμινι από την Τρίτη Ελληνική Ταξιαρχία (21.9.1944), την οποία μέμφεται ο ποιητής, ο άλλως λυπημένος και για το θάνατο του Μαρινέττι που ακολούθησε (2.12.1944). Ο στίχος, η μετάφραση και τα σχόλια, από το: 'Εζρα Πάουντ, Τα δύο αποσιωπημένα Cantos (LXXII-LXXIII) (εισ.-μτφρ.-σχόλια: Βαγγέλης Κάσσος, έκδ. Τα Τραμάκια, Θεσσαλονίκη 1993, σσ. 26-27 & 12, 50-51).-